Politoloq Ülkər Piriyeva – “Heydər Aliyev Fenomeni Türkiyə Mediasında” – ARAŞTIRMA
Məlum olduğu kimi, insanların şüurunda bir obyekt, şəxs, qurum, ölkə haqqında formalaşan və obraz kimi təyin olunan təəssürat günü-gündən daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bir ölkənin liderinin xaricdə müsbət imicinin olması, həmin ölkənin siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni sahələrində nüfuz qazanması, beynəlxalq qərar mexanizmlərində söz sahibi olması, ölkəni tanıtması və s. kimi sahələrdə söz mövzusu ölkəyə böyük üstünlüklər gətirir. Bugün Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə nəzər saldıqda onun çox qədim zamanlara gedib çıxdığı görünür. Din, dil və irq eyni olan bu iki ölkə arasındakı münasibətlərin və eyni zamanda liderlərinin mətbuatda necə işıqlandırılması və əks olunması hər iki ölkə üçün çox önəmlidir. Xüsusən də bugünkü qloballaşma dövründə ölkə obrazları ilə yanaşı onun insanlarının qurumların, obyektlərin idarə olunmasında təsirli olan kütləvi informasiya vasitələri bu obrazları öz baxışları və dəyər mühakimələri çərçivəsində formalaşdırır. Yaşadığımız informasiya əsrinin tələb etdiyi məlumatlı olmağın yolu, şübhəsiz ki, xəbərlərdən keçir. Media qurumları öz baxışlarına yaxın gördükləri və istədikləri məsələləri gündəmə gətirə bilər, ya da ümumiyyətlə daxil etməyə bilərlər. Bu fikirlər əsasında Ümummilli liderimizin Türkiyə mətbuatında imici müəyyən edilməyə çalışılıb. Araşdırmalar nəticəsində mühüm nəticələr əldə edilib.
Araşdırmalara görə, Türkiyə mətbuatı Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi, ölkədə baş verən inkişaf və tərəqqi, eyni zamanda, onun vəfatı ilə bağlı xəbərlərə geniş yer verib. Heydər Əliyevin vəfatı ilə bağlı Türkiyə mediasında gedən xəbərlərə uyğun olaraq, onunla bağlı müsbət fikirlər daha çox yer alıb. Nəticədə Azərbaycan imicinin Türkiyə mətbuatında necə olması ilə bağlı ümumi qiymətləndirmə aparılarsa, Türkiyə mətbuatında Azərbaycan və Ulu Öndərin imicinin müsbət olduğu qənaətinə gəlinir.
Cənubi Qafqaz regionunda bir çox göstəricilərə görə lider olan Azərbaycan regionun ən güclü iqtisadiyyatına malik ölkəsidir. İqtisadi inkişafın bütün bu səviyyəsi Heydər Əliyev islahatları ilə bağlıdır. (1993-2003)
1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda sosial-iqtisadi böhran hökm sürürdü. Bunun səbəbləri bunlardır:
1. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra inzibati sistemdən bazar iqtisadiyyatına keçiddə şok terapiya effekti.
2. Dağlıq Qarabağ müharibəsi
3. İdarəetmə institutunda ciddi boşluqlar
Heydər Aliyev Fenomeni Türkiyə Mediasında
“Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqında yüksək vəzifələrdə çalışan Əliyev, müstəqillik əldə etdikdən sonra vətəndaş müharibəsi təhlükəsi, Dağlıq Qarabağ müharibəsi və iqtisadi böhranlarla mübarizə aparan Azərbaycana rəhbərlik edən Heydər Əliyev ölkəsinin üzünə sabitliyin, iqtisadi inkişafın qapılarını açan və belə ağır şəraitdə ölkənin xilaskarı olan əfsanəvi Ümummilli lider”
Azərbaycanı sabitləşdirdi
Bəli, Əliyevin xalqına xidmət və Azərbaycan uğrunda mübarizə ilə keçən 80 illik həyatı 1923-cü il mayın 10-da Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasında başlayıb.
Azərbaycan müstəqilliyini elan edəndə Naxçıvanda vəzifəsini davam etdirən Əliyev 1992-ci il noyabrın 21-də bu gün hakimiyyətdə olan Yeni Azərbaycan Partiyasını yaradıb. 1991-ci ildə başlayan müharibənin davam etdiyi və ermənilərin Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyi Dağlıq Qarabağda çətin bir dövrdə – prezident seçilən Əliyev ordunu gücləndirməklə işə başlayıb.
Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına imkan verməyən amillərdən biri də Dağlıq Qarabağ müharibəsi idi. Əlbəttə, bu müharibənin davam etməsi ölkə iqtisadiyyatına böyük zərbə vurdu. Bunu dərk edən Heydər Əliyev diplomatik kanallardan istifadə edərək öz seçicilərinin qəbul edə biləcəyi sülh şərtləri axtarmağa başladı və bunun sonunda Heydər Əliyevin uzun sürən siyasətindən sonra Bişkekdə Azərbaycan və Ermənistan hakimiyyəti arasında atəşkəs sazişi imzalandı. Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə 5 may 1994-cü ildə. Dağlıq Qarabağ müharibəsi müvəqqəti olaraq başa çatıb.
Azərbaycanın böyük lideri başlığı ilə bu qeydlərə də yer verilib –
“Heydər Əliyev 1923-cü il mayın 10-da Naxçıvanda anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra dövlət qulluğuna daxil olub. İkinci Dünya Müharibəsini yaxından izləyib. Həmçinin gənclərə azərbaycanlıların müharibədəki qəhrəmanlıqlarından danışıb. Mayor Heydər Əliyev qəhrəmanlıq dastanları yazan azərbaycanlı partizan Mehdi Hüseynzadəyə həsr olunmuş “Uzaq sahillərdə” filminin ssenarisi üçün kəşfiyyat arxivindən materialları yazıçılara verib. O, Bəxtiyar Vahapzadənin “Gülüstan” poeziya-romanının Şəkinin yerli qəzetində dərc olunmasını tövsiyə edib. 1969-cu il iyulun 14-də öz ağlı və dünyagörüşü ilə hakimiyyətə gələn Heydər Əliyev 1970-ci illərdən başlayaraq Azərbaycanı yenidən qurmağa başlayıb.”
Heydər Əliyev dövründə Azərbaycanın xarici siyasəti – “balanslaşdırılmış” siyasət
Türkiyə mediasında Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründən 2001-ci ilə qədər Azərbaycanın xarici siyasətindən bəhs edən dönəmə nəzər salsaq tərəfimizdən bu tərz qeydlər diqqət çəkir – Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə Azərbaycan çox ağır şəraitdə idi. Bir tərəfdən Azərbaycan öz müstəqilliyini möhkəmləndirməyə çalışır, bir tərəfdən Ermənistanın işğalını dayandırmağa çalışır, bir tərəfdən öz təbii sərvətlərini işlətmək üçün xarici neft şirkətləri ilə əlaqələri inkişaf etdirirdi, digər tərəfdən isə, ölkədə süni şəkildə yaradılan separatçılar və iğtişaşçılarla məşğul olmaq lazım idi. Prezidentliyə başlayan Heydər Əliyev çətin şəraitdə Azərbaycanın xarici siyasətini özünəməxsus idarəetmə yanaşması çərçivəsində formalaşdırmağa başladı. Əliyev sələflərindən fərqli olaraq Azərbaycanın xarici siyasətini açıq şəkildə qütb tərəfdarı olmaqdansa, “balanslaşdırılmış” şəkildə saxlamağa çalışırdı. Demək olar ki, Azərbaycanın xarici siyasəti Əliyevlər dövründə mühüm çərçivə qazanıb və institutlaşdı – deyə bildirilib. Qısacası, Problem və etnik kontekstdəki separatçı birləşmələr Azərbaycan xalqını böhrana doğru itərkən, keçirilmiş seçkilər nəticəsində 1993-cü ilin yayında otuz ildən artıq dövlət idarəçiliyi təcrübəsinə malik Heydər Əliyevin prezident seçilməsi ilə ölkənin idarə olunmasında mühüm dəyişikliklər baş verdiyi qeyd olunur. Rəhbərliyi dövründə Rusiya, ABŞ və Avropa ölkələri, o cümlədən türkdilli dövlətlərlə, xüsusən də qardaş Türkiyə ilə yaxşı əlaqələr quran Əliyev, ölkəsinin beynəlxalq aləmdə yerini daha da möhkəmləndirdi.
H. Əliyev İqtisadi inkişafın əsasını qoydu
Heydər Əliyev 7 ölkədən 11 şirkətlə “Əsrin müqaviləsi”ni imzalamaqla ölkənin iqtisadi inkişafının əsasını qoydu. Həmçinin Əliyevin siyasəti sayəsində Bakı-Tbilisi-Ərzurum təbii qaz kəməri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti, TANAP kimi layihələr Türk dünyasında könül bağlarını gücləndirdi.
Əliyev prezidentliyi dövründə ümumbəşəri demokratik dəyərləri özündə əks etdirən konstitusiyanı referendum yolu ilə qəbul etməklə ölüm hökmünü ləğv etdi.
“Bir millət, iki dövlət” ifadəsinin fikir atası, Türk dünyasının əfsanəvi lideri Heydər Əliyev
Bəli, Əliyev Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı münasibətləri dünyada bənzəri olmayan qardaşlıq hüququna bağladı. Əliyev 1994-cü ildə Türkiyəyə səfəri zamanı “Bir millət, iki dövlət” ifadəsi ilə Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərini qarşılıqlı strateji tərəfdaşlıq çərçivəsinə oturtdu. Bundan başqa Əliyev 1991-1993-cü illərdə Naxçıvanı idarə edərkən Araz çayı üzərində Dilucu ilə Sədərəyi birləşdirən “Həsrət körpüsü” və ya “Ümid körpüsü” kimi adlanan körpünün açılışını edərək Türkiyə ilə Azərbaycan arasında rəsmi sərhəd qapısının açılışını edib. Həmçinin Əliyevin uzunmüddətli strategiyası sayəsində Azərbaycan və Türkiyə beynəlxalq enerji bazarında fəal siyasi fiqurlara çevrildilər.
Heydər Əliyevin “Azərbaycançılıq ideologiyası”
Bu gün bəzi dövlətlər tərəfindən bir model kimi qəbul edilən, yayılan və öyrədilən Azərbaycan multikultural formulu – ölkədə etnik və dini müxtəlifliyin qorunub saxlanması və davamlı inkişaf modelinin əsas nailiyyəti bu siyasətin azərbaycancılıq ideologiyası üzərində qurulmasıdır. Azərbaycançılıq ideyasının kökləri bu torpaqlarda mövcud olan dövlətlərin ənənələri ilə sıx bağlıdır. Bu torpaqlarda yaşayan xalqlar bu adət-ənənələri, ortaq mənəvi-mədəni dəyərləri nəsildən-nəslə ötürmüş, onları diqqətlə qorumuş və yaşatmışlar. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin səfərbəredici ideoloji konsepsiya kimi yalnız azərbaycançılıq ideyasını öz tarixi gündəminə gətirməsi, ilk növbədə, bu ideologiya əsasında xalqların və dinlərin birgəyaşayış prinsiplərinin sabitliyi və tarixi legitimliyidir. Heydər Əliyev ölkənin demokratik inkişafının real tərkib hissəsi olan azərbaycançılıq ideologiyasını dəyərləndirərkən deyirdi: “Azərbaycanın çoxmillətli və tolerant ölkə olması bizim böyük sərvətimiz və üstünlüyümüzdür. Azərbaycan onun ərazisində yaşayan bütün millətlərin və xalqların ümumi vətənidir. Regionumuzda yaşayan azərbaycanlılar, ləzgilər, avarlar, kürdlər, talışşlar, udilər, kumıklar və başqaları da azərbaycanlıdır. Azərbaycan sözü bizi həmişə birləşdirib”.
XXI əsrdə bu siyasətin davamlı olmasının vacibliyini, Azərbaycan xalqlarının vahid cəmiyyətdə sülh və bərabərlik şəraitində yaşadığını, öz etnik xüsusiyyətlərini qoruduğunu vurğulayan Ulu Öndərin uğurlu davamçısı siyasi lider Prezident İlham Əliyev də öz növbəsində, “Biz göstəririk ki, bütün millətlərin və dinlərin nümayəndələri birgə yaşayır və tək bir ailə kimi yaşayacaq. Azərbaycan dövləti onları, mənafeyini, milli hisslərini, ləyaqətini qoruyur. Onlar bizim qardaşlarımızdır. Gücümüz birliyimizdədir.” – demişdir.
Türkiyə mediası xüsusilə bu nüansa diqqət çəkmişdir –
Heydər Əliyev Azərbaycanın xarici siyasətini dörd mühüm sütun üzərində qurmuşdur:
-Müstəqil Azərbaycan dövlətini dünyaya tanıtmaq
-Müstəqil Azərbaycan dövlətinin demokratik bloka daxil olduğunu göstərmək
-Müstəqil Azərbaycanın mühüm beynəlxalq təşkilatlara üzv olması ilə onun səmərəliliyinin artırılması
-Erməni məsələsini ədalətli şəkilldə həll etmək
Nəhayət, deyə bilərik ki, bu gün Azərbaycan xalqı Azərbaycan xalqının xilaskarı olan Heydər Əliyevə minnətdar olmalıdır. Çünki Heydər Əliyev islahatları nəticəsində Azərbaycanda gedən böyük iqtisadi inkişaf nəticəsində “İqtisadi inkişafın Azərbaycan modeli” tarixə düşdü. Heydər Əliyev siyasətini bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Bunun nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda bir çox göstəricilərə görə lider olmaqla yanaşı, öz siyasi məsələlərini öz gücünə həll etmiş, həmçinin regionun ən güclü iqtisadiyyatına malik ölkədir. Bugün Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin gücləndirilməsi Qafqaz regionunun sabitliyinə töhfə verir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iki ölkə arasında münasibətlərin hazırkı vəziyyətini belə dəyərləndirib: “Hazırda Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri ən yüksək səviyyədədir. Bu münasibətlər strateji xarakter daşıyır və dostluq və qardaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Bizi birləşdirən elementlər tarixi köklər, mədəni əlaqələr, keçmişimiz və indiki siyasi maraqlarımızdır”.
Siyaset Bilimci Ülker Piriyeva-AZERBAYCAN
